Konstytucja Egiptu z 1923 roku

Konstytucja z 1923 roku, pierwsza w dziejach Egiptu, symbolizowała początek przejścia od zależności politycznej do prób samodzielnego kształtowania państwa.

Egipt wkroczył w XX wiek z wyraźnym pragnieniem głębokich przemian. Po stuleciach dominacji osmańskiej i dekadach brytyjskiego protektoratu społeczeństwo zaczęło domagać się nie tylko formalnej niepodległości, lecz także ram prawnych, które zagwarantowałyby suwerenność narodu i unowocześnienie państwa. Kulminacją tych dążeń było ogłoszenie w dn. 19 kwietnia 1923 roku Konstytucji – pierwszego tak doniosłego aktu prawnego w nowoczesnej historii Egiptu.

Droga do konstytucji: rewolucja, bunt i presja społeczna

Punktem zwrotnym okazała się rewolucja z 1919 roku, ogólnonarodowy bunt przeciwko brytyjskiemu panowaniu, wywołany odmową dopuszczenia egipskiej delegacji z Saadem Zaghlulem na czele do udziału w konferencji wersalskiej. Rewolucja zjednoczyła Egipcjan różnych klas społecznych i wyznań wokół wspólnego celu: niepodległości i reform. Po raz pierwszy także kobiety masowo wzięły udział w ulicznych demonstracjach, sygnalizując rosnącą świadomość obywatelską.

Choć w 1922 roku Wielka Brytania jednostronnie ogłosiła niepodległość Egiptu, zachowując kontrolę nad kluczowymi obszarami – jak Kanał Sueski, polityka zagraniczna i obronność – to dopiero rok później Egipt otrzymał swoją pierwszą nowoczesną konstytucję.

Założenia Konstytucji Egiptu z 1923 roku

Konstytucja wprowadzała monarchię konstytucyjną z dziedzicznym tronem, na którym wówczas zasiadał król Fuad I. Ustanowiono dwuizbowy parlament, składający się z Senatu i Izby Deputowanych. Inspiracją dla przyjętych rozwiązań była belgijska konstytucja z 1831 roku, uznawana za wzorcowy przykład równowagi między monarchą a parlamentem.

Dokument, obejmujący 170 artykułów, gwarantował obywatelom szereg podstawowych wolności: wolność osobistą, swobodę prasy (bez prewencyjnej cenzury), prawo do nauki i pracy. Islam został uznany za religię państwową, a szariat wskazano jako główne źródło prawa. Językiem urzędowym ustanowiono arabski, co podkreślało wagę lokalnej tożsamości kulturowej i narodowej w procesie modernizacji.

Ograniczenia i paradoksy

Choć Konstytucja z 1923 roku była bez wątpienia krokiem ku nowoczesnej państwowości, jej realizacja napotykała liczne przeszkody. Monarchia, mimo formalnych ograniczeń, wielokrotnie ingerowała w życie polityczne, rozwiązując parlamenty i zawieszając konstytucję. Najdłuższy okres jej zawieszenia przypadł na lata 1930–1935, kiedy to obowiązywała bardziej autorytarna konstytucja z 1930 roku, ostatecznie uchylona pod naciskiem społecznym.

System parlamentarny był niestabilny. Między 1923 a 1952 rokiem powołano aż 40 różnych rządów. Partie polityczne, takie jak Wafd, cieszyły się ogromnym poparciem społecznym, lecz ich działalność była nieustannie torpedowana przez pałac królewski oraz wpływy brytyjskie. Mimo szerokich haseł rewolucyjnych konstytucja nie zapewniała pełnej równości politycznej – kobiety i klasy niższe nadal pozostawały słabo reprezentowane.

Dziedzictwo i znaczenie pierwszej konstytucji Egiptu

Mimo licznych ograniczeń Konstytucja z 1923 roku zapisała się trwale w dziejach Egiptu. Była pierwszą próbą stworzenia nowoczesnego państwa prawa z systemem instytucji działających w imieniu obywateli. Stanowiła punkt odniesienia dla późniejszych aktów konstytucyjnych, zarówno tych bardziej liberalnych, jak i autorytarnych.

Po obaleniu monarchii w 1952 roku i przejęciu władzy przez ruch Wolnych Oficerów z Gamalem Abdelem Naserem na czele egipski konstytucjonalizm wkroczył w nową epokę. Mimo to idea poszukiwania równowagi między władzą a obywatelami wciąż pozostawała obecna w debacie publicznej.

Podsumowanie

Konstytucja z 1923 roku była wyrazem silnych aspiracji do wolności, sprawiedliwości i nowoczesności. Choć jej wdrażanie pozostawało dalekie od ideału, a mechanizmy parlamentarne często ulegały presji z zewnątrz, dokument ten zapoczątkował proces, który trwale odmienił polityczną tożsamość Egiptu. To właśnie ten pierwszy krok umożliwił kolejne etapy w budowie państwa, które do dziś stara się odnaleźć równowagę między tradycją a nowoczesnością, między rządami silnej ręki a pragnieniem wolności.